In de middeleeuwen was het stadsbestuur ook verantwoordelijk voor de rechtspraak. De adviesgevers en het stadsbestuur vormen samen de Raad.
Alle besluiten die werden genomen en voor de rechtspraak van belang zijn stonden genoteerd in het Liber albus, het witte boek. Dat boek is in 1340 officieel door de gilden van Utrecht goedgekeurd. Er mag niets in worden gewijzigd. Nieuwe raadsbesluiten werden opgeschreven in het Liber Hirsutus minor, het kleine harige boek. Het werd echter te lastig om tussen al deze uitspraken door besluiten over de rechtspraak te vinden. Daarom besluit de Raad dat er een nieuw rechtsboek moet komen. In 1388 wordt het Rode Boek geschreven: dat is door één schrijver geschreven en hij heeft er bijna twee jaar over gedaan. In het Rode Boek staan bijna alle raadsbesluiten uit het Liber albus, maar ook alle raadsbesluiten uit het Liber Hirsutus minor die voor de rechtspraak van belang.
Index
Het Rode Boek is voorzien van een index. Dat is een overzicht van wat je in een boek kan vinden. Soms maakt alleen de index al duideklijk hoe er gedacht wordt over bepaalde delicten - burgers hebben duidelijk voorrechten boven niet-burgers. Burgers werden namelijk beschermd door de stad, wat blijkt uit het feit dat er bij het bepalen van de straf voor doodslag onderscheid wordt gemaakt tussen burgers en niet-burgers. Kun jij dit opsporen in het middeleeuwse handschrift?
Per ongeluk het nieuwe wetboek
Formeel was het Liber albus nog steeds het officiële wetboek en was het Rode Boek meer voor het dagelijkse gebruik voor de rechtspraak. Na verloop van tijd was de Raad vergeten hoe het Rode Boek tot stand was gekomen. Het Liber albus werd niet meer gebruikt bij de rechtspraak en de stadssecretaris schreef veranderingen in de tekst van de keuren direct in het Rode Boek. Ook bij plechtigheden gebruikte de Raad het Rode Boek. In 1498, 1502 en 1528 moesten de bestuurders bij het begin van hun ambt de eed afleggen op het Rode Boek, waardoor het toch het officiële wetboek was geworden.
Die Roese schutblad
Een van de boeken met raadsbesluiten is bekend als ‘Die Roese’. Kennelijk verveelde de stadsklerk, de secretaris van het stadsbestuur, zich nogal eens tijdens de vergaderingen als de leden van het stadsbestuur overlegden voordat ze hun besluit namen. Hij noteerde alleen maar besluiten! Om de verveling wat te verdrijven, tekende een van de stadsklerken op het schutblad van het boek rozen. ‘Die Roese’ bevat raadsbesluiten uit de periode 1361 tot 1454. In dit boek stonden ook besluiten over de jaarmarkten, te zien in Jaarmarkten in Utrecht.
