Op 23 januari 1579 ondertekenden de eerste afgevaardigden van zeven provincies in de Noordelijke Nederlanden in de kapittelzaal van de Dom de overeenkomst die bekend zou worden als de Unie van Utrecht.
Vanaf de Slag bij Oosterweel in 1567 waren de Nederlanden in oorlog. Koning Filips II probeerde met harde hand zijn gezag te herstellen en het protestantisme te onderdrukken. Zijn leger nam opstandige steden in maar plunderde ook gezagsgetrouwe steden omdat de soldaten geen soldij kregen. In de Zuidelijke Nederlanden probeerden voorstanders van vrede de verschillende gewesten te verenigen in een vredesverdrag. De besprekingen vonden plaats in Gent, waar de troepen van de Prins van Oranje gelegerd waren. Op 8 november 1576 werd hier de Pacificatie van Gent getekend. Maar koning Filips II was bij deze overeenkomst niet betrokken en bovendien was de tekst van de Pacificatie zo te interpreteren, dat alleen de katholieke godsdienst was toegestaan. In veel steden van Holland en Zeeland was de katholieke godsdienst inmiddels al verboden. In steden als Gent, Oudenaarde, Kortrijk, Hulst en Brugge maar ook in Utrecht eisten de protestanten eigen kerken en ze grepen desnoods naar de macht.
De Staten-Generaal besloten zelf een landvoogd aan te stellen. Dat werd aartshertog Matthias van Oostenrijk, een neef van koning Filips II. Maar Filips stelde ook zelf een nieuwe landvoogd aan, de hertog van Parma. Die wist in de Zuidelijke Nederlanden gewesten bijeen te brengen voor een nieuwe overeenkomst, de Unie van Atrecht. Deze gewesten beloofden trouw aan de koning en handhaving van de katholieke godsdienst. Zij ondertekende de overeenkomst op 6 januari 1579.
In de Noordelijke Nederlanden probeerde de Prins van Oranje ook een verbond te sluiten met de verschillende gewesten. Hij was stadhouder van Holland en Zeeland en nu zocht hij toenadering tot Utrecht, Gelre, Overijssel, Friesland en Groningen. In 1577 werd de Prins ook in Utrecht tot stadhouder benoemd. Omdat hij als luitenant van landvoogd Matthias in de Zuidelijke Nederlanden was, vroeg de Prins zijn broer graaf Jan van Nassau om zijn taken in de Noordelijke Nederlanden waar te nemen. Jan van Nassau werd in 1578 door landvoogd Matthias benoemd tot stadhouder van Gelre.
In de zomer van 1578 legde Jan van Nassau contact met Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel om te spreken over samenwerking. De afgevaardigden van de gewesten kwamen bijeen in Arnhem. Graaf Jan had eigenlijk een dubbele agenda: hij wilde een unie van protestantse gewesten die kon samenwerken met een verbond van West-Duitse calvinistische graven waarover hij zelf de leiding had. Daarnaast was hij in de afgelopen jaren een strenge calvinist geworden die het katholicisme wilde bestrijden. In zijn eigen gewest Gelre viel dat ook niet goed.
In dezelfde tijd stuurden de Staten van Utrecht hun advocaat, Floris Thin, naar de Prins van Oranje om te spreken over een verbond tussen de gewesten. Dit verbond zou een gemeenschappelijke verdediging inhouden, het gezamenlijk dragen van de financiële lasten en religievrede. De Prins van Oranje was het daarmee eens, maar voor de strenge calvinisten was religievrede en verdraagzaamheid een moeilijk punt. Ondertussen was de hertog van Parma begonnen met het beleg van Maastricht en daardoor werd ook Gelre bedreigd. Het was dus zaak om zo snel mogelijk een verbond te sluiten. Om die redenen tekenden de eerste afgevaardigden van Gelre, Holland en Zeeland en een deel van Utrecht op 23 januari 1579 de Unie van Utrecht. De andere gewesten van de Noordelijke Nederlanden zouden zich later aansluiten, als laatste Drenthe in april 1580.
