Tijdens de Nederlandse Opstand was Kasteel Vredenburg bezet door Spaanse soldaten. Na vele nederlagen van Spanje, waren de Spaanse soldaten er klaar mee en besloten ze te gaan muiten. Dat betekent dat ze onrust gingen stoken in Utrecht. In december 1576 waren er echter burgers die dit wilde voorkomen. Samen met Duitse huursoldaten, die de stadhouder van Holland had ingeroepen als hulp, wisten de burgers de Spanjaarden te verdrijven op 11 februari 1577. Kasteel Vredenburg werd nu bezet door haar eigen burgers. De ets op de tweede afbeelding dateert uit de late zestiende eeuw en geeft de belegering weer met allerlei bijzonderheden en straatnamen.
De Spanjaarden waren weg, maar er waren nog wel Duitse huursoldaten in de stad. Zij hadden geholpen met de belegering van de Vredenburg en ze hadden nog soldij te goed. Utrecht probeerden het bedrag bij elkaar te krijgen door extra belasting te heffen, maar de Duitse soldaten werden ongeduldig en er ontstonden vechtpartijen met de burgers. Op 30 april slaagden de burgers er toch in om de huursoldaten uit de stad te verdrijven.
Kasteel Vredenburg was inmiddels een last geworden voor de Utrechters. Het werd constant bezet door anderen en kostte de burgers tot nu toe alleen maar geld. Was het niet beter om het te slopen?
En zo begon op de avond van 2 mei 1577 de sloop van de Vredenburg door de burgerbevolking van Utrecht. De historicus Aernout van Buchel schreef in 1590 dat Catharina (‘Trijn’) van Leemput hierbij de leiding had genomen. Met pikhouwelen ging de bevolking aan de slag om het kasteel te slopen. Dat zie je op de derde afbeelding.
Vredenburg officieel gesloopt
De Staten van Utrecht hadden geen plannen om het kasteel weer op te bouwen. Zij schreven aan de Staten-Generaal in Den Haag dat het kasteel eigenlijk gebouwd was om Holland en Utrecht te beschermen tegen Gelderland, maar omdat Gelderland in 1543 door Karel V was ingelijfd bij het Bourgondische rijk, had het kasteel sinds die tijd eigenlijk geen functie meer. Op 28 augustus 1577 werd het antwoord van de Staten-Generaal in de vergadering van de vroedschap voorgelezen: de Vredenburg mocht aan de stadszijde geheel worden afgebroken.
De ets op de eerste afbeelding door C. Decker uit 1545 laat zien hoe kasteel Vredenburg er rond 1540 uitzag. Het kasteel werd gebouwd in de jaren 1529 tot 1534. Op de voorgrond is de toegangspoort van de Vredenburg te zien. Op het plein ten oosten van het kasteel staat het schavot; daar werden openbare executies uitgevoerd.
